Gelaran Tertinggi Sheikh Ahmad Al-Fathani

Koleksi tulisan Allahyarham Wan Mohd. Saghir Abdullah

SYEIKH Ahmad al-Fathani juga belajar kepada ulama-ulama Melayu terutama yang berasal dari Patani dan Kelantan. Tidak dapat dinafikan bahawa ada bidang-bidang tertentu ulama Melayu lebih mahir daripada ulama-ulama yang berasal daripada bangsa Arab sendiri. Antaranya;

1) Syeikh Muhammad Bin Ismail Daudi al-Fathani @ Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani

Beliau adalah antara ulama Melayu yang dianggap sebagai guru oleh Syeikh Ahmad al-Fathani ialah atau lebih dikenali dengan panggilan Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani, atau orang Arab mengenal namanya Syeikh Muhammad Shaghir.

Ulama ini sangat mahir dalam bidang ilmu fiqh. Syeikh Ahmad al-Fathani pada peringkat awal sebelum berangkat ke Mesir, pernah belajar dengan ualama ini dan sekembalinya dari Mesir, beliau menerima bai'ah Thariqat Syathariyah.

Atas kerjasama antara kedua-duanya, maka telah terbentuknya satu pusat penyebaran Islam untuk Jawi/Asia Tenggara yang berpusat di Mekah.

Banyak penyebar-penyebar Islam menghantar murid mereka ke Kemboja, di antaranya; Ahmad bin Muhammad Zain yang berasal dari Atas Banggul Kelantan (beliau ini serupa namanya dengan Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani gurunya).

Hubungan Syeikh Ahmad al-Fathani dengan gurunya Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani bertambah mesra kerana adanya kaitan perkahwinan antara Syeikh Ahmad al-Fathani dengan Hajah Siti Saudah, anak saudara kepada Syeikh Nik Mat Kecik, iaitu setelah meninggalnya isteri pertama, Hajah Wan Kaltsum binti Haji Wan Ismail Jambu al-Fathani.

2) Syeikh Abdul Qadir Bin Abdur Rahman al-Fathani

Dalam bidang tasawuf, Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani belajar kepada seorang ulama Patani dan tokoh sufi yang sangat terkenal di Mekah pada zaman itu, beliau ialah Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani. Beliau adalah saudara sepupu kepada Syeikh Nik Mat Kecik.

Melalui ulama ini Syeikh Ahmad al-Fathani mengambil bai'ah Thariqat Syathariyah sekali lagi, dan seterusnya pelbagai sekte thariqat yang lainnya, termasuk berbagai-bagai macam wirid dan zikir yang terkenal di lingkungan golongan tarekat dan tasawuf.

Sebelum dibai'ah oleh Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani dan Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani, beliau juga pernah dibai'ah oleh ayahnya, iaitu Syeikh Muhammad Zain bin Mushthafa al-Fathani dan Syeikh Wan Ali bin Abdur Rahman Kutan al-Kalantani.

Dengan demikian, Syeikh Ahmad al-Fathani dapat ditempatkan pula sebagai 'ulama' sufi, golongan 'ulama' Muhaqqiqin yang ahli dengan ilmu-ilmu thariqah, haqiqah dan ma’rifah.

Atas meninggal gurunya Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani pada awal musim haji 1315 H/1897 H, Syeikh Ahmad al-Fathani menyifatkan bahawa keadaan Mekah pada tahun itu dalam kepayahan. Barangkali kerana beliau berasa sedih hati atas meninggal- nya ‘ulama’ sufi yang sukar dicari sepertinya di Kota Mekah ketika itu.

Dalam bidang tasawuf, semua ulama pada zaman itu merujuk kepadanya, di antara muridnya yang menjadi ulama besar selain Syeikh Ahmad al-Fathani, adalah Syeikh Nawawi al-Bantani, Syeikh Utsman bin Abdul Wahhab Sarawak, Syeikh Utsman bin Syihabuddin Pontianak dan lain-lain.

Salasilah Thariqat Syathariyah baik yang beliau terima daripada ayahnya Syeikh Muhammad Zain bin Mushthafa al-Fathani, Syeikh Wan Ali bin Abdur Rahman Kutan al-Kalantani, Syeikh Muhammad bin Ismail al-Fathani mahupun kepada Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani adalah tidak terpisah daripada perhubungannya secara paralel kepada Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani yang menerima daripada gurunya, al-Arif Billah Saiyidisy Syeikh Muhammad As'ad, yang menerima daripada bapanya Saiyidi Syeikh Muhammad Sa'id Thahir, menerima pula daripada bapanya Saiyidi Syeikh Ibrahim al-Madani dan seterusnya dapat dilihat buku penulis berjudul Syeikh Daud bin Abdullah Al-Fathani Ulama dan Pengrang Terulung Asia Tenggara, cetakan pertama di Malaysia, HIZBI, 1990, hlm. 35-36.

3) Syeikh Wan Ali Kutan al-Kalantani Dan Ulama-Ulama Kelantan Selainnya

Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani belajar juga kepada ulama-ulama yang berasal dari Kelantan yang bermastautin di Mekah. Sebahagian ulama-ulama Kelantan itu masih ada pertalian kekeluargaan dengan beliau. Ulama-ulama Kelantan itu ialah;

Syeikh Muhammad Sa'id bin Isa al-Kalantani, Syeikh Abdul Muthallib Kuta al-Kalantani dan Syeikh Wan Ali Kutan al-Kalantani. Syeikh Wan Ali Kutan itu adalah suami ibu saudaranya; bernama Wan Aisyah dan sejak kecil Syeikh Ahmad al-Fathani telah diasuh oleh Syeikh Wan Ali, suami-isteri.

Dikatakan bahawa isteri Syeikh Wan Ali itu adalah seorang yang hafizhah al-Quran dan amalan selawat yang termaktub dalam kitab Lum'atul Aurad karya Syeikh Wan Ali. Perkahwinan Syeikh Wan Ali Kutan dengan Wan Aisyah itu memperoleh beberapa orang anak. Antaranya ialah; Hajah Wan Fathimah dan Haji Wan Abdur Rahman. Kedua-duanya bererti saudara sepupu kepada Syeikh Ahmad al-Fathani. Jadi Syeikh Ahmad al-Fathani dan saudara sepupunya sendiri, iaitu Hajah Wan Fathimah binti Syeikh Wan Ali telah dilatih menghafaz al-Quran dan amalan selawat dan ternyata berhasil.

Di dalam manuskrip catatan amalan-amalan penting dan mustajabnya, Syeikh Ahmad al-Fathani menulis bahawa beliau terima amalan membaca Yasin 41 kali kepada Syeikh Abdul Muthallib Kuta al-Kalantani dan juga kepada Syeikh Muhammad bin Sulaiman Hasbullah al-Makki dan dalam kaedah yang berlainan, tetapi juga membaca Yasin 41 kali dia telah menerima daripada Syeikh Wan Ali bin Abdur Rahman Kutan al-Kalantani.

Demikian juga pada mengamalkan doa yang dinamakan Hizbul Bahri, beliau menerimanya daripada Syeikh Wan Ali Kutan yang bersalasilah hingga sampai kepada Wali Allah Syeikh Abil Hasan asy-Syazili yang mula-mula mempunyai amalan itu.

Tentang amalan Hizbul Bahri tersebarnya di negeri Jawi melalui ijazah daripada Syeikh Wan Ali Kutan al-Kalantani kepada anak saudara isterinya, Syeikh Wan Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani yang mengijazahkan pula kepada Haji Nik Mahmud, Perdana Menteri Kelantan.

Nik Mahmud bin Ismail Kalantani menulis doa penting tersebut di dalam kitabnya, Pati Rahasia. Syeikh Ahmad al-Fathani mengajarkan pula kepada Tengku Mahmud Zuhdi bin Tengku Abdur Rahmanal-Fathani, dia menyebarkan kepada murid-muridnya di Jambi/Sumatera ketika dia melarikan diri sebab diburu oleh kaum Wahabi di Mekah. Bahawa dia sampai di Jambi, 6 Rabiulawal 1344 H.

4) Ulama Kabul Afghanistan

Syeikh Abdur Rahim al-Kabuli

Selain guru-gurunya yang tersebut masih ramai lagi gurunya yang lain, di antaranya Syeikh Abdur Rahim al-Kabuli tempat ia pertama belajar ilmu perubatan. Di antara kitab perubatan yang pernah dipelajari oleh Syeikh Ahmad al-Fathani kepada Syeikh Abdur Rahim al-Kabuli ialah Kitab Qanun Cah, iaitu Qanun Cah ash-Shaghir lil Caghmini Syarih Syarikh al-Aflak.

Di halaman terakhir kitab tersebut, Syeikh Ahmad al- Fathani mencatat dalam bahasa Arab, yang ertinya "Selesai mempelajari kitab ini daripada Syaikhuna Doktor yang mahir dan termasyhur iaitu asy-Syeikh Abdur Rahim al-Kabuli sesudah Zuhur, hari Sabtu, 21 Ramadan 1312 H".

GELARAN-GELARAN YANG DIBERIKAN KEPADA SYEIKH AHMAD AL-FATHANI

Mengingat apa yang tertulis dalam majalah Pengasuh (1352 H/1934 M) iaitu antara lain menyebut bahawa Syeikh Ahmad al-Fathani berkelayakan mentakrif 47 jenis ilmu pengetahuan, tetapi masih banyak perkara yang belum disentuh dalam perbicaraan tersebut.

Sungguhpun demikian sudah memadai sebagai pengenalan awal dan barangkali keterampilan Syeikh Ahmad al-Fathani seperti yang telah dibicarakan adalah sukar untuk dicapai oleh tokoh-tokoh lain yang berasal dari dunia Melayu.

Perbicaraan ini dirasakan belum lengkap, oleh itu di bawah ini penulis tambah informasi ringkas mengenai beberapa gelaran yang pernah ditulis oleh beberapa orang ulama dan cerdik pandai. Adapun gelaran-gelaran yang diberikan kebanyakannya di dalam bahasa Arab. Antara ulama-ulama yang dapat disebutkan di sini ialah;

1. Al-Amin al-Fadhil Saiyid Husein al-Habsyi. Nama lengkapnya, Saiyid Husein bin Muhammad bin Husein bin Ahmad asy-Syafie, 1258 H/1842 M, 1330 H/1911 M. Beliau adalah Mufti Mazhab Syafie di Mekah.

Tentang Syeikh Ahmad al-Fathani dinyatakannya pada tahun 1301 H/1883 M sewaktu mentashhih kitab Tashil Nailil Amani. Kenyataan gelaran itu terdapat pada semua edisi cetakan kitab karya Syeikh Ahmad al-Fathani itu.

2. Al-Adib an-Nihrir Hadhrat Syeikh Thaha Qathariyah. Beliau adalah seorang ulama, sasterawan yang berasal dari Qatar, sahabat karib Syeikh Ahmad al-Fathani bersama-sama sebagai pentashhih pelbagai kitab yang akan diterbitkan. Kenyataan mengenainya itu ditulis pada tahun 1301 H/1883 M dan tercantum pada semua terbitan Tashil Nailil Amani.

3. Syeikh Abdul Jawad. Seorang ulama besar Arab, Ketua Pentashhih Mathba'ah al-Khairiyah al-'Amirah, Kaherah Mesir. Kenyataannya tertulis pada tahun 1321 H/1903 M tercantum pada halaman akhir Tashil Nailil Amani yang dicetak oleh Mathba'ah al-Khairiyah. Pemilik Mathba'ah itu ialah sahabat karib Syeikh Ahmad al-Fathani, bernama Saiyid Umar Husein al-Khasyab.

Antara gelaran yang diberikan daripada ulama Melayu pula adalah Tengku Mahmud Zuhdi al-Fathani, seorang ulama yang pernah mengajar di Madrasah Shaulatiyah, Mekah dan Syeikhul Islam Selangor, memberi beberapa gelaran untuk Syeikh Ahmad al-Fathani dalam bahasa Arab. Maka penulis terjemahkan gelaran-gelaran tersebut dalam bahasa Melayu.

Antaranya seperti berikut; "yang tersangat 'alim kurnia Allah", "perkataannya ibarat kalung emas yang murni", "perhiasan orang-orang yang utama", "perbendaharaan orang-orang yang terpuji", dan "orang yang terhimpun padanya ilmu bayan dan ma'ani".

Semua yang disebutkan oleh Tengku Mahmud Zuhdi al-Fathani itu mencerminkan ketinggian kedudukan Syeikh Ahmad al-Fathani di kalangan sasterawan di Mekah pada zamannya.

Imam Haji Wan Ishaq, iaitu Imam Kelantan telah menambah gelaran ketinggian itu. Gelaran-gelaran tersebut juga penulis terjemahkan daripada bahasa Arab dengan merujuk berbagai-bagai kamus. Antara gelaran-gelarannya adalah; "cerdik keheningan", "curahan hujan, laut yang mengubati", "perkasa kebijaksanaan", "bulan pancaran cahaya", "tersangat alim pada setiap ilmu", "yang berpakaian akan takwa, kemuliaan dan penyantun", "seorang ahli politik", "seorang ahli haqiqat" dan "seorang ahli syari’at."

Begitulah antara banyak pengakuan-pengakuan para ulama Islam sama ada di peringkat antarabangsa mahupun ulama-ulama yang berasal dari dunia Melayu tentang kehebatan Syeikh Ahmad al-Fathani.

Prof. C. Snouck Hurgronje, seorang orientalis dan juga seorang yang amat mengagumi Syeikh Ahmad al-Fathani sehingga dia menggelar Syeikh Ahmad al-Fathani sebagai a savant of merit. Tulisan Snouck Hurgronje dalam Mecca in the latter part of the ninetenth century itu telah disalin oleh beberapa orang orientalis,di antaranya ialah Prof. William R. Roff (Amerika), M.B.Hooker (Inggeris), Virginia Matheson (Australia) dan Martin van Bruinessen (Belanda).

William R. Roff dalam The Origins of Malay Nationalism masih mengekalkan gelaran Syeikh Ahmad al-Fathani seperti yang ditulis oleh Snouck Hurgronje, tetapi dalam Comparative Studies In Society And History diganti dengan a great savant. Ahmad

Boestamam telah menterjemah buku William R.Roff, The Origins of Malay Nationalism itu ke dalam bahasa Melayu berjudul Nasionalisma Melayu. Beliau menggelar Syeikh Ahmad al-Fathani sebagai "seorang sarjana ulung."

Selain gelaran-gelaran tersebut ada beberapa gelaran lagi untuk Syeikh Ahmad al-Fathani. Sewaktu umurnya 12 tahun, ulama Mekah menggelarnya "Sibawaih Shaghir" kerana kejayaannya yang luar biasa dalam ilmu nahwu. "Sibawaih" adalah nama seorang tokoh nahu yang sangat terkenal.

Keluarga besar Patani dan Kelantan menggelarnya pula Tok Guru Wan Ngah, kerana apabila beliau sedang mengajar, beliau "sangat marah" pada murid-muridnya yang suka bertanya, atau bercakap tidak memperhatikan guru sedang mengajar atau berbuat bising, atau lain-lain sejenisnya. Beliau membenarkan murid-muridnya bertanya setelah selesai mengajar. "Sangat marah" yang dimaksudkan dalam dialek Patani

disebut "perengoh" atau "pongoh", yang berasal daripada perkataan "perengus". Dari perkataan inilah maka Syeikh Ahmad al-Fathani digelar Tok Guru Wan Ngah.

Masyarakat Islam di Kedah, Patani, Burma, Bangkok dan Cam (Kemboja), menggelar Syeikh Ahmad al-Fathani dengan Tuan Faridah kerana mereka pernah belajar dengan menggunakan kitab beliau yang terkenal iaitu Faridah al-Faraid.

Orang Jawa pula menggelar Syeikh Ahmad al-Fathani dengan Tuan Ngawamil atau Kiyai Ngawamil, kerana kitab 'Awamil al-Jurjani yang beliau syarah yang diberi judul Tashilu Nailil Amani diajarkan di hampir semua pondok pesantren di Jawa.

Syeikh Ahmad al-Fathani digelar juga dengan Failosuf Melayu, demikian yang dinyatakan oleh Tuan Guru Haji Nik Abdullah dalam karyanya, Pati Faridah.

Posted in: Ulama