Pak Tuan Alim Ambon Ahlli Sufi

maKoleksi tulisan Allahyarham Wan Mohd. Saghir Abdullah

Haji Abdul Rahman Ambon adalah cucu murid kepada Sheikh Ahmad Khathib As-Sambasi (gambar) dalam bidang tarekat Qadriyah.

Sebelum ini telah dibicarakan sedikit sebanyak sejarah pembinaan Masjid Jamek Sabang Barat. Selain itu, disentuh juga dua orang yang pernah menjadi Imam Masjid Sabang Barat yang pertama dan kedua iaitu al-Fadhil Imam Haji Wan Abdur Rahman bin Wan Abu Bakar al-Bughurani dan al-Fadhil Imam Haji Abdullah bin Yusuf al-Bughurani.

Selanjutnya diteruskan dengan imam-imam yang lain, antaranya al-Fadhil Imam Haji Abdur Rahman Ambon, al-Fadhil Imam Haji Bujang, al-Fadhil Imam Haji Mat Tali dan al-Fadhil al-Imam Haji Muhammad Mirun.

Haji Abdur Rahman Ambon
Nama lengkap ialah Haji Abdur Rahman bin Haji Muhammad Nur al-Ambuni. Beliau terkenal dengan gelaran 'Pak Tuan Alim Ambon'. Menetap di Mekah dengan belajar sambil mengajar di sana sekitar 40 tahun lamanya.

Banyak tempat yang dipelajarinya, termasuklah daripada ulama-ulama yang pernah mengajar Haji Wan Abdur Rahman bin Haji Abu Bakar, iaitu Imam Masjid Jamek Sabang Barat yang pertama yang pernah dibicarakan.

Penulis berpendapat, sebelum Haji Abdur Rahman Ambon datang ke Pulau Tujuh, beliau pernah mengembara ke Kalimantan Barat, Indonesia. Ini kerana penulis menemui sebuah kitab amalannya bernama Riyadhus Shalihin di Kampung Sungai Bundung, Kabupaten Pontianak, Indonesia. Di bahagian pinggir kitab tersebut telah termaktub nama beliau.

Berkemungkinan besar beliau ke Kalimantan Barat dengan seorang muridnya yang juga seorang ulama besar bernama Haji Muhammad Shalih dari Sarawak. Kubur ulama besar tersebut juga terletak di Sungai Bundung, Kalimantan Barat.

Bahkan dikatakan Haji Abdur Rahman Ambon juga mungkin pernah ke Sarawak, kerana hobinya memang gemar menyebarkan Islam dengan mengembara. Bahkan sebelum ke Midai, beliau pernah mengajar di Pulau Natuna, terutama Pulau Tiga dan Sedanau.

Haji Abdur Rahman Ambon dikenali sebagai seorang ulama ahli sufi dan dikatakan mempunyai beberapa kekeramatan. Diceritakan bahawa pernah terjadi satu kebakaran di Pulau Tiga yang menghabiskan kebanyakan perkebunan kelapa. Maka beliau terus berdiri dan berdoa, lalu secara tiba-tiba sahaja datang angin serta hujan lebat yang secara tidak langsung memadamkan api.

Murid-murid Haji Abdur Rahman Ambon
Murid-murid beliau sangat ramai, baik di Mekah, Kalimantan Barat mahupun Sedanau dan Pulau Tiga, Midai. Bahkan boleh dikatakan hampir kesemua imam Masjid Jamek Sabang Barat selepas beliau adalah muridnya. Mereka ialah:

1. Haji Muhammad Shalih, yang berasal dari Sarawak seperti yang disebutkan. Beliau adalah ulama besar yang menyebarkan Islam di Kalimantan Barat dan Sarawak. Semasa di Pontianak, beliau berkahwin dengan ibu saudara Haji Abdur Rani Mahmud, iaitu seorang ketua Majlis Ulama Kalimantan Barat.

Mengenai beliau ini pernah disentuh oleh penulis tentang sejarah beliau secara terperinci. Haji Muhammad Shalih tersebut meninggal di Kalimantan Barat dan dimakamkan di Sungai Bundung, Indonesia.

2. Haji Bujang, iaitu imam Masjid Jamek Sabang Barat yang keempat.

3. Haji Mat Tali, imam yang kelima.

4. Haji Muhammad Mirun, imam yang keenam.

5. Haji Muhammad Jamin, imam masjid yang ketujuh.

6. Haji Musa, imam yang kelapan.

Mengenai murid-murid beliau yang di tempat lainnya tidak dapat dinyatakan. Ini kerana hanya dapat diketahui bahawa beliau mempunyai ramai murid di pelbagai tempat, tetapi nama-nama mereka tidak dapat dikenalpasti dengan mendalam.

Keturunan
Haji Abdur Rahman Ambon mendapat seorang anak perempuan lalu dikahwinkan dengan murid dan anak angkatnya iaitu Haji Muhammad Mirun. Anak lelakinya juga hanya seorang iaitu Haji Bujang bin Haji Abdur Rahman Ambon.

Tuan Guru Haji Abdur Rahman Ambon meninggal dunia di Midai, Indonesia pada 24 Jamadilakhir 1355 H, dan dikuburkan di Perkuburan Suak Besar, berhadapan bekas Masjid Suak Besar.

Sekembalinya Tuan Guru Haji Abdur Rahman Ambon ke rahmatullah, maka digantikan pula dengan imam yang keempat. Terdapat sedikit pertikaian mengenai imam yang keempat ini, disebabkan banyak pendapat mengenainya.

Menurut penduduk-penduduk Midai, imam Masjid Jamek Midai yang keempat adalah Haji Mat Tali dan ada mengatakan Haji Muhammad Mirun, juga Haji Bujang.

Pun begitu, penulis meletakkan Haji Bujang sebagai imam yang keempat. Ini kerana jarak masa Haji Abdur Rahman Ambon meninggal dunia tidak jauh dengan meninggalnya Haji Bujang. Haji Abdur Rahman meninggal pada 24 Jamadilakhir 1355 H, manakala Haji Bujang meninggal dunia pada hari Rabu, 8 Syawal 1357 H.

Data mengenai imam yang keempat ini adalah berikut, iaitu:

Haji Bujang Bin Haji Ahmad Sulong

Nama lengkap beliau Haji Ali Ahmad bin Haji Ahmad Sulong. Beliau berasal dari Jawa. Menurut keterangan anaknya iaitu Syuamsuddin dari Solo, adalah pada masanya untuk membina, memelihara dan seluruh kemaslahatan Masjid Jamek Sabang Barat sentiasa berunding bersama-sama dengan dua sahabatnya. Mereka ialah:

1. Haji Wan Abdullah bin Haji Wan Abdur Rahman. Beliau adalah selaku Kuasa Ahmadi & Co Midai. Beliau juga adalah nazir Masjid Jamek Sabang Barat.

2. Penghulu Hasyim, iaitu saudaranya yang memang besar pengaruhnya, baik di mata masyarakat mahupun pemerintah.

Sebelum Haji Bujang datang ke Midai, beliau banyak belajar di salah satu pondok pesantren di Jawa. Di Midai pula, beliau turut belajar kepada Haji Abdullah Yusuf dan Haji Abdur Rahman Ambon.

Semasa menjadi imam di Masjid Jamek Sabang Barat, beliau bersama-sama saudara dan sahabatnya juga belajar dengan ulama besar yang datang ke Midai, iaitu Sheikh Umar. Oleh itu, Haji Bujang mempergunakan waktu yang baik itu untuk mendalami pengetahuannya, terutama ilmu tasauf. Sheikh Umar sentiasa berulang alik dari Midai ke Singapura dan Malaysia untuk mengajar.

Selain sebagai imam, Haji Bujang juga seorang pedagang yang berjaya pada zamannya. Beliau berkahwin sebanyak dua kali.

Perkahwinan pertama mendapat anak bernama Haji Ghazali, dan kedua berkahwin di Singapura dengan Fatimah. Melalui perkahwinan kedua mendapat beberapa orang anak iaitu Usman, Haji Ali, Khalid, Ishaq, Hamzah, Syamsuddin, Siti Zalikha, Siti Zauyah, dan Siti Badariyah.

Imam yang kelima iaitu Haji Mat Tali
Mengenai beliau ini penulis tidak mendapat sebarang data. Dan hampir semua orang yang ditemui tidak dapat menjelaskan sebarang data mengenai beliau. Oleh itu, diteruskan dengan imam yang seterusnya, iaitu:

Haji Muhammad Mirun
Dimulai riwayatnya yang begitu mencintai ilmu pengetahuan, lalu mengembara hingga sampai ke negeri Patani.

Pada zaman tersebut, Patani adalah tempat mendidik kader-kader Islam yang datang dari seluruh pelosok Tanah Jawi/Asia Tenggara.

Semua guru pondok di zaman itu telah dididik oleh ulama-ulama Patani di Mekah, iaitu:

1. Sheikh Ahmad bin Muhammad Zain bin Musthafa al-Fathani

2. Sheikh Muhammad bin Ismail al-Fathani

3. Sheikh Wan Ali bin ABdur Rahman al-Kalantani

4. Sheikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani

5. Dan lain-lain lagi

Pondok-pondok pengajian di Patani yang terkenal pada zaman Haji Muhammad Mirun ke sana adalah berikut:

1. Pondok Burmin

2. Pondok Kelaba

3. Pondok Semala

4. Pondok Kuala Bekah

Tidak dapat diketahui pondok tempat Haji Muhammad Mirun belajar, ini kerana hampir semua yang ditanya tidak dapat memberi keterangan yang lengkap. Namun, yang jelas beliau hanya belajar di Patani. Nama pondok dan gurunya tidak dapat diketahui secara jelas.

Setelah mendalami ilmu pengetahuan, terutamanya ilmu fiqah, usuluddin dan tasauf di Patani, lalu beliau pulang ke Serasan, Indonesia. Maka beliau mula mengajar.

Namun apabila diketahui ada seorang ulama yang baru pulang dari Mekah, beliau berhasrat untuk memperdalam ilmu dengan ulama tersebut, iaitu Tuan Guru Haji Abdur Rahman Ambon. Beliau seolah-olah anak angkat kepada ulama tersebut dan akhirnya, dikahwinkan dengan anak perempuan gurunya itu.

Haji Muhammad Mirun menerima baiah tarekat Qadiriyah, Selawat Dalailul Khairat dan lain-lain amalan daripada Haji Abdur Rahman Ambon itu.

Keturunan
Perkahwinan dengan anak Haji Abdur Rahman Ambon tidak mendapat anak. Lalu berkahwin kali kedua dengan Aisyah binti Kasah, dan mendapat beberapa zuriat iaitu: Usman, Zaharah, Kamariah, Syamsuddi, Sirajuddin, Hasanuddin, Baharuddin, Aminuddin, Azizah dan Syamsu Karnain.

Kembali ke rahmatullah
Haji Muhammad Mirun meninggal dunia di Midai, pada hari Selasa.

Sebelum wafat, beliau berwasiat supaya ditanam di samping gurunya Haji Abdur Rahman Ambon dan wasiat tersebut dijalankan oleh anak-anaknya sebagaimana yang diminta.

Posted in: Ulama